INSPIRARE
Een nieuw tijdperk..
Zwart, wit, geel, rood en blauw. Bij deze kleuren denken veel mensen (ik in ieder geval wel) aan de kunstwerken van de Stijl. Dingen zo versimpelen dat de simpelheid elegantie en kracht uitstraalt. Vorig jaar bestond de Stijl honderd jaar, het hele jaar stonden verschillende musea en steden in het teken van deze kunststroming. Wat is de Stijl nou precies en waarom heeft deze stroming zo’n grote impact gehad op de kunst dat hij zelfs 100 jaar later nog vereerd wordt? Dat ga ik proberen uit te zoeken!
Poster over 100 jaar De Stijl van het Gemeentemusuem Den Haag
Het gemeentehuis van Den Haag in de stijl van De Stijl ter ere van het 100-jarig bestaan
Mondriaan
Een van de meest bekende leden van de Stijl was Piet Mondriaan. Hij richtte samen met Theo van Doesburg de Stijl op in 1917. Mondriaan (1872-1944) was een schilder en kunsttheoreticus, in het begin van zijn carrière maakte hij nog vrij realistische schilderijen, maar hij ontwikkelde zich steeds meer naar abstractie. Dit was nieuw, en veel mensen verafschuwden het. Maar het realisme werd eenmaal door de verbetering van fotografie rond 1900 minder belangrijk, schilderijen hoefden niet meer precies te lijken als een foto op de werkelijkheid. Mondriaan wilde het diepere wezen van de realiteit weer geven, en niet de natuur schilderen zoals die zich toevallig aan hem voordeed. Hij liet langzaam steeds meer details weg in zijn werken, totdat uiteindelijk alleen een paar broodnodige lijnen en kleuren overbleven. Dit proces is goed te zien in de tekeningen van een boom die hij steeds met een paar jaar ertussen schilderde.
Piet Mondriaan voor zijn kunstwerken.
Het eerste plaatje ‘’de rode boom’’ (links boven) zijn nog vrij veel details zichtbaar, zoals de vele vertakkingen en de gekleurde blaadjes. Het is nog duidelijk de werkelijkheid, want aan iedereen die je het zal vragen wat ze voor voorwerp zien op de tekening zal ‘’een boom’’ antwoorden. De ‘’grijze boom’’ (rechts boven)is echter al veel soberder, de takken zijn nog zichtbaar maar de boom is niet meteen meer te herkennen als een boom. De ‘’bloeiende boom’’(links onder) is al echt abstract, het is niet meer zichtbaar dat dit een boom moet voorstellen. De laatste tekening (rechts onder) is totaal niet herkenbaar meer als boom, toch is dit een boom in de ogen van Mondriaan. Hij heeft hier het diepere wezen van de werkelijkheid weergegeven, hoe hij de werkelijkheid ziet, en niet alleen hoe de natuur wilt dat men de werkelijkheid ziet. De kunst moest volgens hem niet gebonden zijn aan omstandigheden van het moment of aan persoonlijke stemmingen. Kunst moest abstract zijn en de meeste zuivere beeldmiddelen gebruiken.
Roerige tijden
​
Ook veel andere kunstenaars gingen steeds meer abstract denken en schilderen. In 1914 brak de Eerste Wereldoorlog uit, Nederland bleef hierbij een neutraal land in de zee van geweld. Door deze oorlog konden Nederlandse kunstenaars zich in die periode wat onafhankelijker ontwikkelen, Nederland was immers door de neutraliteit tijdelijk een geïsoleerd land in Europa. De invloed van de van oudsher Parijse kunst en ideeën nam hierdoor af.
​
Oprichting en speerpunten
​
Mondriaan was gedwongen om weer in Nederland te blijven tijdens de oorlog, hij kon niet terug naar zijn geliefde woonplaats Parijs. Zo kwam hij in Nederland in contact met Theo van Doesburg, een schilder en schrijver die verlangde naar ‘’een nieuwe kunstuitdrukking’’ na tijden van oorlog en het ‘’saaie’’ realisme, abstractie zou het nieuwe ding moeten worden, de fotografie was immers steeds meer toegankelijk voor het publiek en was zodanig verbeterd dat realistische schilderijen niet meer van belang waren. De tijd was rijp voor iets nieuws! Samen richtten ze in 1917 het tijdschrift De Stijl op waarin ze schrijven over hun ideeën, maar ook werk van anderen analyseren en bekritiseren. Al gauw sluiten meer gelijkgestemden zich bij hen aan; de meubelmaker en architect Gerrit Rietveld en de architect Jacobus Oud, zij hadden connecties met het Bauhaus. Samen filosoferen ze over de nieuwe kunst voor in een nieuwe betere wereld na de oorlog. Hiervoor waren een goede samenwerking en afspraken noodzakelijk. De belangrijkste gemeenschappelijke uitgangspunten van De Stijl waren harmonie en evenwicht door eenvoud. Dit wilden ze bereiken in hun werken door gebruik te maken van ; rechthoekige en andere geometrische vormen, universele primaire kleuren, horizontale en verticale lijnen, het terugbrengen van de werkelijkheid naar de elementaire vormen (wat goed te zien is bij Mondriaan bij de laatste boom). Naast het nieuwe denken op het kunstgebied dachten ze ook na over een nieuwe maatschappij, zoals dat de vooruitgang van de mens mogelijk is door middel van technische, wetenschappelijke en sociale verbeteringen.
Het tijdschrift De Stijl, eerste uitgave van 1917
Een typisch kunstwerk van De Stijl door Mondriaan
Rietveld
​
De basis principes van het gebruiken van rechthoekige vormen en primaire kleuren en gewoon de schoonheid van het eenvoud zijn perfect terug te vinden in de bekende stoel van Gerrit Rietveld.
De bekende stoel van Gerrit Rietveld
Het heeft precies alles wat een stoel nodig heeft, niet meer en niet minder. De kleuren rood en blauw benadrukken de zitfunctie van de stoel, de gele uiteinden van het onderstel zorgen voor accentuatie van het snijvlak met de ruimte. Zo krijg je een stoel die de ruimte niet inneemt, maar juist omvat.
​
Ook ontwierp Rietveld een woonhuis in Utrecht, het Rietveld Schröderhuis, hij was immers ook architect. Deze nieuwe moderne woning kwam midden in een normale traditionele straat te staan, wat zorgde voor een groot contrast tussen het traditionele bouwen en het moderne bouwen.
Het Rietveld Schröderhuis vanaf de buitenkant gezien in Utrecht
Het huis bestaat uit een grote ruimte, die wel gescheiden kan worden door panelen, waarin alleen het noodzakelijkste aan meubels te vinden is die ook allemaal volgens de regels van De Stijl zijn ontworpen. Ook heeft dit huis veel ramen, waardoor er veel licht naar binnen valt en de binnen- en buitenruimte als het ware met elkaar verbonden worden. Daarnaast wordt er natuurlijk ook alleen gebruik gemaakt van de primaire kleuren en grijstinten.
​
Vergelijking
​
Het werk van de leden van De Stijl past erg goed in het tijdperk waarin de moderne kunst ontstond. De moderne kunst ontstond door de drang naar het breken met tradities. Modernistische kunstenaars geloofden dat hun werk de maatschappij kon verbeteren en dat de continue drang tot vernieuwing tot verdere vooruitgang zou leiden. Centraal in het denken van modernistische kunstenaars was de zoektocht naar originaliteit. Dit ging gepaard met een zoektocht naar de essentie van kunst, persoonlijke expressie, vorm en kleur om hierdoor bij de grondslagen van kunst uit te komen. Dit is ook precies waar De Stijl voor propageerde, vernieuwing door het gebruik van simpele vormen en kleuren waarbij de persoonlijke expressie centraal staat en niet het nabootsen van de werkelijkheid. Deze moderne ideeën hebben de kunstwereld zodanig gevormd dat we zelfs 100 jaar later nog terug kijken naar deze werken, doordat ze zo modern zijn blijven ze perfect passen bij de moderne smaak van tegenwoordig.
Een kunstwerk van Theo van Doesburg
Kortom, De Stijl is heel erg belangrijk geweest voor de kunstgeschiedenis doordat de leden met hun nieuwe ideeën van eenvoud in kleur en vorm, en het weergeven van het ‘’eigen beeld’’ in plaats van ‘’het natuurlijke beeld’’ een inspiratie waren voor latere kunstenaars. Omdat De Stijl zo nieuw in hun denken en werken was vielen ze op bij het publiek. De reden dat we ze na 100 jaar nog altijd eren met kunst op gebouwen is een teken van bewondering wat deze kleine groep gelijkgestemden kunstenaars hebben bereikt met hun grote ideeën! Over smaakt valt te twisten, de een vindt de weken De Stijl helemaal geweldig, de ander vindt het maar een sobere klinische bedoening, daar mag je zelf je mening over vormen. Wat wel vast staat is dat ze een enorme impact hebben gehad op de mondiale kunst, mooi of niet!